Wspieramy mniejszości. Warsztat dla młodzieży z użyciem filmów o niesprawiedliwej relacji między większością a mniejszością. Analizuje przyczyny i skutki stereotypów i uprzedzeń, a także pomaga przygotować reakcję.
Przemyśl Lab
Krótkie filmy Przemyśl to (https://vimeo.com/207037171, hasło: polskalab_2) i Anonim (https://vimeo.com/207008747, hasło: polskalab_1) mówią o relacjach pomiędzy Polakami a mniejszością ukraińską. Zostały stworzone przez młodzież z Przemyśla – osoby z mniejszości ukraińskiej i Polaka – na podstawie ich doświadczeń i przemyśleń. Filmy skłaniają do rozmowy o stereotypach, uprzedzeniach i ich konsekwencjach. Warto je przeanalizować, żeby być uważnym na innych ludzi żyjących obok nas, żeby ich nie wykluczać, a najlepiej poznawać i działać razem dla dobra wspólnego.
Działanie zostało zrealizowane przez: Jan Dąbkowski
SKŁADNIKI:
Czas: przygotowanie – 1 godz., realizacja – 1,5 godz.
Osoby: 1 animator, 20 uczestników (gimnazjaliści lub licealiści)
Co będzie potrzebne: komputer, rzutnik, ekran, głośnik, flipchart, flamastry, paski papieru z wydrukowanymi pytaniami, kartki A4, długopisy
Tagi: #młodzież #stereotypy #mniejszości narodowe i etniczne #film
KROK PO KROKU:
Krok 1: Praca w grupach
Podziel uczestników na 4-osobowe grupy i daj im 5–10 minut na przedyskutowanie odpowiedzi na pytania.
Trzem grupom daj wydrukowane pytania:
- Jakie znacie stereotypy i plotki dotyczące waszej grupy (narodowej, religijnej, ludzi mówiących waszym językiem, mieszkańców miejscowości o takiej wielkości jak wasza albo po prostu waszej miejscowości)?
- Co czujecie, gdy je słyszycie?
- Z czego one mogą wynikać?
Pozostałym grupom daj wydrukowane pytania:
- Gdzie lubicie przesiadywać, spotykać się ze znajomymi, czytać książki (miejsce w parku lub nad rzeką, plac czy podwórko, kawiarnia albo klub)?
- Dlaczego je lubicie?
- Jak wam tam jest?
- Co byście czuli, gdybyście musieli wyjechać i już nigdy nie mogli wrócić do swojego ulubionego miejsca?
Po upływie 5–10 minut zapytaj najpierw grupy odpowiadające na pierwsze pytania, a potem na drugie – o relacje z ich dyskusji. W razie potrzeby dopytaj o uczucia związane ze słyszeniem stereotypów na swój temat i brakiem możliwości powrotu do swojego ulubionego miejsca. Zapisz uczucia w dwóch kolumnach na flipcharcie. Zapytaj, co osoby uczestniczące w zajęciach robiłyby w takich sytuacjach: protestowałyby, zgłaszałyby komuś te sprawy, szukałyby wsparcia, starałyby się wrócić?
Powiedz, że zaraz obejrzycie dwa krótkie filmy o podobnych relacjach między ludźmi. Poproś, aby osoby uczestniczące szukały podobieństw i spróbowały wczuć się w sytuacje bohaterów filmów.
Krok 2: Pokaz filmów
Krok 3: Analiza filmów na forum i w grupach
Zapytaj, co negatywnego spotkało bohaterów i bohaterki filmów. Wypisz sytuacje na flipcharcie.
W razie niejasności wyjaśnij, że gdzieniegdzie „czarne podniebienie” przypisuje się osobom pochodzącym z innych miejsc, „innym”, „obcym”. Czasem łączy się tę cechę ze złym, złośliwym, napastliwym czy niebezpiecznym zachowaniem. Niekiedy też porównuje się takich ludzi do psów o ciemnym podniebieniu albo taką cechę psów do „narodowości” czy „etniczności”.
Zapytaj, jaką rolę może mieć rozpowszechnianie plotek, że osoby o danej narodowości mają czarne podniebienia? Może to prowadzić do stygmatyzacji, odczłowieczenia i wykluczenia takich osób i całych grup. Słowa jak „ocyganić” (w znaczeniu „oszukać”) i „żydzić” (w znaczeniu „skąpić”), które kojarzą te czynności z grupami społecznymi – Romami i Żydami. Takie słowa, podobnie jak obecność konkretnych grup w charakterze negatywnych bohaterów w bajkach, legendach czy opowieściach mogą prowadzić do tworzenia uprzedzeń.
Poproś o powrót do mniejszych grup i o kilkuminutową analizę przyczyn oraz skutków poszczególnych sytuacji związanych ze stereotypami, uprzedzeniami i dyskryminacją. Każda grupa na środku kartki A4 opisuje wybraną sytuację, a następnie z jednej strony dopisuje podejrzewane przyczyny, a z drugiej jej skutki. W czasie pracy grup upewnij się, że osoby nie poprzestaną na pojedynczych odpowiedziach – dopytuj, z czego wynikają poszczególne przyczyny i skutki – zwykle sedno tkwi głębiej. Jeśli nie padną takie odpowiedzi, zapytaj o wpływ mediów, polityków, informacji znalezionych w internecie. Na koniec wszystkie grupy prezentują wyniki swoich analiz. Podsumuj prezentację informacją o znaczeniu, powstawaniu oraz skutkach stereotypów i uprzedzeń (zob. Informacja 1). Opowiedz o mniejszościach narodowych i etnicznych w Polsce, o mniejszości ukraińskiej, osobach migrujących z Ukrainy i skali mowy nienawiści wobec nich, a także, jeśli potrzeba, ogólnie o migracjach (zob. Informacja 2).
Krok 4: Planowanie działania
Przywołaj uczucia zapisane podczas pierwszej pracy w grupach i skutki sytuacji filmowych. Zapytaj, czego mogą oczekiwać osoby, które znajdują się lub znalazły w takich sytuacjach. Co można zrobić, żeby je wesprzeć?
W razie braku pomysłu zaproponuj wysłanie wspierających wiadomości: listów czy nagranych filmów. Myśląc o działaniu na rzecz lepszego zrozumienia kultury i sytuacji mniejszości, warto rozważyć upamiętnienie miejsc ukraińskich w danej społeczności, tworzenie miejsc, w których osoby z mniejszości będą się czuły dobrze, a także włączenie tych osób w tworzenie materiałów przybliżających tożsamość i perspektywę ich grupy.
INFORMACJE:
INFORMACJA 1
Stereotypy i uprzedzenia
Stereotypy to uproszczenia i uogólnienia dotyczące zjawisk i ludzi, tworzone na podstawie przekazów kulturowych i własnych doświadczeń, często niesprawdzone, niepełne czy fałszywe. Gdy do stereotypów dołączają emocje i nastawienie, stają się one uprzedzeniami. Kształtują się w trakcie wychowania i edukacji, przez brak kontaktów albo mały kontakt z daną grupą czy presję otoczenia. Dodatkowo może je wzmacniać atmosfera społeczna, polityczna czy medialna, nasilająca antypatie, pogardę czy wrogość do poszczególnych osób lub całych grup.
Przeciwstawić się uprzedzeniom można w większości przypadków dzięki wiedzy opartej na faktach, poznaniu osób, których dotyczą przesądy, i umiejętnościom komunikacyjnym. Spory są potrzebne, ale powinny się odbywać z zachowaniem szacunku dla oponentów i ich wartości – to są wzory demokratyczne.
INFORMACJA 2
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, migracja
Mniejszości narodowe są to społeczności, które mają swój kraj, ale mieszkają w Polsce od co najmniej stu lat. Są to mniejszości: białoruska, czeska, litewska, niemiecka, ormiańska, rosyjska, słowacka, ukraińska i żydowska. Mniejszości etniczne (niemające obecnie swoich krajów) to: karaimska, łemkowska, romska i tatarska. Osoby wchodzące w skład mniejszości narodowych i etnicznych stanowią kilka procent mieszkańców Polski. Osoby te objęte są specjalną ochroną przed dyskryminacją etniczną i rasową.
Ukraińska mniejszość narodowa
Szacuje się, że w Polsce żyje mniejszość ukraińska licząca ponad 48 tys. osób. Ocenia się, że te osoby zachowują odrębność kulturową, są odmiennego obrządku lub wyznania (głównie Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyjsko-Ukraińskiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego) i porozumiewają się między sobą po ukraińsku, ale są dobrze zintegrowane z polskim społeczeństwem i bardziej utożsamiają się z Polską niż z Ukrainą.
Osoby migrujące z Ukrainy
Inną grupą pochodzącą z Ukrainy są osoby przyjeżdżające stamtąd do pracy i na studia. Ukraińcy i Ukrainki są największą grupą cudzoziemców pracujących w Polsce – szacunki mówią o kilkuset tysiącach do miliona osób. Około 45 tys. osób pracuje na stałe, inni sezonowo, często na czarno. 70 proc. osób pracuje fizycznie, zwykle na budowach, przy remontach, w rolnictwie i sadownictwie oraz przy sprzątaniu i opiece nad osobami starszymi (bardzo podobnie jak Polacy na Zachodzie). Choć prawie 50 proc. Ukraińców i Ukrainek pracujących w Polsce ma wyższe wykształcenie, tylko około 5 proc. jest zatrudnionych na stanowiskach eksperckich. Co trzecia osoba czuje, że wykonuje zadania poniżej swoich kwalifikacji. Osoby z Ukrainy mają opinię pracujących rzetelnie, choć zwykle muszą pracować powyżej wymiaru czasu pracy i zarabiają mniej niż Polacy na tych stanowiskach. Ponad 30 tys. osób z Ukrainy studiuje na polskich uczelniach, co stanowi ponad połowę zagranicznych studentów w Polsce. Wśród osób ubiegających się o polskie obywatelstwo największą grupę stanowią Ukraińcy.
Mowa nienawiści wobec Ukraińców
Według badań Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego z 2016 r. ponad 70 proc. Polaków w wieku 16–18 lat było świadkami internetowej mowy nienawiści wobec Ukraińców. Prawie 80 proc. takich wypowiedzi dotyczyło zaszłości historycznych (przypisywanych win wobec Polaków), ponad 12 proc. ich domniemanej skłonności do przestępczości.
Akcja „Wisła”
Warto wiedzieć, że mniejszość ukraińska ma historyczne doświadczenie przesiedlenia z 1947 r. w ramach akcji „Wisła”. Ponad 140 tys. Ukraińców, a także Łemków, Bojków, Dolinian i rodzin mieszanych, głównie z terenów Bieszczad i Beskidu Niskiego, zostało wypędzonych na Warmię i Mazury, Pomorze, ziemie lubuskie i Dolny Śląsk. Ludność ukraińska zmuszana była do opuszczania swoich domów w ciągu 2–3 godz. W efekcie akcji całkowicie przestało istnieć kilkadziesiąt miejscowości, zniszczono dziedzictwo kulturowe tych ludzi i regionów.
W 1990 r. Senat Rzeczpospolitej potępił tę czystkę etniczną jako sprzeczną z podstawowymi prawami człowieka.
W 1995 r. prokuratura RP stwierdziła popełnienie w czasie akcji „Wisła” zbrodni przeciwko ludzkości.
W 1997 r. prezydenci Aleksander Kwaśniewski i Leonid Kuczma napisali: „Uznajemy, że żaden cel nie może stanowić usprawiedliwienia dla zbrodni, przemocy i zastosowania odpowiedzialności zbiorowej”.
W 1998 r. prezydent Kwaśniewski powiedział: „Współczesne społeczeństwa nie mogą szukać w historii uzasadnienia dla nienawiści i odwetu, dla nowych porachunków. Powinny szukać w niej przestrogi i nauki na przyszłość. Tylko naród wolny, suwerenny, naród dojrzały może zmierzyć się ze swoją historią, widzieć ją bez uników i wątpliwych usprawiedliwień. Nienawiść to zły doradca”.
W 2007 r. prezydenci Lech Kaczyński i Wiktor Juszczenko napisali: „Chylimy głowy przed wszystkimi ofiarami. Potwierdzamy jednocześnie wolę kontynuacji procesu pojednania, odkrycia prawdy historycznej o minionych wydarzeniach i upamiętnienia ofiar bratobójczych konfliktów”.
Do dziś wielu polskich Ukraińców spotyka się z wrogością, poniżaniem i dyskryminacją. Są atakowani słownie, fizycznie, politycznie i medialnie – wysyła się ich do domu (choć ich domem jest Polska), atakuje ceremonie religijne (w kraju, gdzie religia i inne wyznanie chrześcijańskie zajmuje ważne miejsce), niszczy miejsca pamięci – co nie spotyka się z odpowiednią reakcją władz państwowych i kościelnych.
Informacje o różnych rodzajach migracji (i procesach im towarzyszących), statusie uchodźcy i innych formach ochrony międzynarodowej znajdziesz: http://uchodzcy.info/infos/pojecia-i-definicje/